गोष्ट एका रुखवताची

नकटीच्या लग्नाला सतराशे साठ विघ्नं येतात म्हणे.. पण आमच्या नकट्याच्या मुंजीच्या रुखवतात त्याहून जास्त येतील, हे कुठे माहित होतं?

वास्तविक हस्तकला, टाकाऊतून टिकाऊ वगैरे प्रकरणाशी संबंध शालेय जीवनानंतर जो सुटला तो सुटलाच.. चित्रकलेने तर मला कधीच जवळ केलं नाही. शाळेत असताना, एक घर, त्याच्यासमोर रस्ता, कडेला एक झाड, मागे एक निळी नदी आणि आकाशात उडणारे चारदोन रेषारूपी कावळे असं पेटंट चित्र दहावीपर्यंत प्रत्येक वर्षी पाहिल्यावर, शेवटी चित्रकलेच्या बिचाऱ्या मास्तरांनी हे भोग "शिरसि मा लिख, मा लिख" म्हणत कसेबसे मला पुढे ढकलले असावे! त्यामुळे " रुखवत" हा मुंजीच्या परीक्षेतला ऑप्शन ला टाकलेला प्रश्न होता.

तसं बघायला गेलं तर आज काल या सगळ्या गोष्टी अगदी सुंदर रित्या बाहेरून ऑर्डर नुसार बनवून मिळतात... आणि खरं तर, "कुठे सगळं घरी करत बसा, ऑर्डर देऊन कटकटीतून मोकळे होऊ" या मताचीच होते मी. पण का कुणास ठाऊक, दुसऱ्या क्षणीं वाटलं, माझ्या लेकाच्या मुंजीत, त्याला न ओळखणाऱ्या तिऱ्हाइत माणसाने बनवलेलं  (कितीही सुबक का असेना) , रुखवत मांडून मला कसलं समाधान मिळेल? त्यापेक्षा मग मांडायलाच नको! मग मनाशी ठरवलं..ज्या चारदोन गोष्टी सहज आपल्याला जमत असतील, त्या बनवायचा प्रयत्न तरी करून बघू.. महिनाभरात जे, जेवढं जमेल, म्हणजे अगदी त्याचा बाऊ न करता, तेवढंच मांडू.

विचारचक्र सुरू झालं, आणि गुगल बाबांसकट त्यांच्याच टोळक्यातली सगळी App मंडळी मदतीला धाऊन आली. "Easy rukhwat ideas for munj" असं विचारायचा अवकाश, त्यानं माझ्यासमोर बिस्कीट, चॉकलेट च्या बंगल्यापासून ते आगगाड्या, मोटार, बाहुल्या इथपर्यंत सगळ्या भन्नाट कल्पना समोर मांडल्या!  त्यातल्या त्यात बनवायला सोपा वाटणारा Ferrero rocher चॉकलेट चा अननस आणि चॉकलेटचा फ्रॉक घातलेली बाहुली बनवावी असं ठरवलं.. तसाही आमच्या प्रेमळ पेशंट नी दिलेल्या असंख्य चॉकलेट चा भरणा आपलं आयुष्य सन्मार्गी लागायची वाट पाहत फ्रिज मध्ये बसलेला होताच!

प्रत्यक्षात मात्र, चिकटकण्याचं काम हाती घेतल्यावर वेगळाच घोळ सुरू झाला! ऐकीव माहितीवरून मनावर बिंबलेल्या "ग्लू गन ने काय वाट्टेल ते चिकटतं" या आत्मविश्वासाला साफ तडा गेला आणि अननसासाठी base म्हणून घेतलेल्या बरणीला अर्धवट चिकटलेले Ferrero rocher, बरणीसहित "नंतर बघू याच्याकडे" हे आश्वासन घेऊन पुनश्च फ्रिज मध्ये प्रस्थापित झाले. पुन्हा त्या ग्लू गन च्या नादी लागण्यात अर्थ नाही ही पक्की गाठ बांधून बाहुलीचा फ्रॉक मात्र सरळ स्टॅपलर चा प्रयोग करून दहा मिनिटात बनवला.

मग मात्र, पुढील मदतीचे हात येईस्तोवर अनोळखी पाण्यात गटांगळ्या खाण्यापेक्षा ओळखीच्या क्षेत्रात उडी मारायचं ठरवलं. लेक लहान असताना खास त्याच्यासाठी काही कविता लिहिल्या होत्या. त्याच्यासोबतच्या काही गोड क्षणांच्या आठवणी होत्या त्या.. काही मायबोलीतल्या, एखाद दुसरी इंग्रजी मधून. पुढील काही दिवस शब्दांशी झटापट करून त्यातल्या इंग्रजी कवितेचं मराठी भाषांतर लिहिलं ( बहुतेक पाहुणे मराठी भाषिक म्हणून) , आणि मग 'canva च्या मदतीने या सगळ्या कविता आणि लेकाचे फोटो असे फोटो कोलाज बनवले.

जसजसं कार्य दोन तीन दिवसांवर आलं तशी मुक्कामाला पाहुणेमंडळी येऊन ठेपली.अपूर्ण रुखवताची जटिल समस्या सोडवण्यासाठी ताज्या दमाच्या खेळाडूंनी आता मैदानात उडी घेतली होती! "आम्ही गुरुकुल बनवून देतो" इति लेकराची काका मंडळी. दिल्या वचनाला जागून तब्बल अर्धा दिवस खपून त्यांनी गुरुकुल बनवलं सुद्धा! मधेच त्याच्यासमोर ठेवायला सुपारीचे बटू बनवायची टूम निघाली. मूळ कल्पना अर्थातच गुगल महाराजांची.. पहायला अगदी सोप्पी वाटणारी.  "दोन सुपाऱ्या fevi quick ने चिकटवल्या, आणि हातापायाच्या जागी काजूच्या पाकळ्या लावल्या की झालं.. पटकन बनेल!" असं म्हणून सुरू केलेलं काम तब्बल अर्धा दिवस गेला तरी संपेना! "Fevi quick ने सगळं अगदी चुटकीसरशी चिकटतं" हा गोड गैरसमज दूर होऊन, "मुळात चुटकी वाजवणारी बोटंच चिकटतात" हे नवीन ज्ञान प्राप्त झालं! अशा प्रकारे सगळी बोटं चिकटल्यावर राहिलेला सगळा वेळ मी ती सोडवण्यात , आणि अतिशय हलक्या हाताने , निगुतीने ते बटू व त्यांच्यासमोरील ताटे बनवणाऱ्या लेकाच्या काकूला निरर्थक सूचना देण्यात सत्कारणी लावला! अखेर तीन चार fevi quick ची आहुती दिल्यानंतर व अनेक काजू पाकळ्या धारातीर्थीं पडल्यानंतर ,काही कललेले, काही जवळपास ताटावर कलंडलेले, काहीं लुकडे तर काही चक्क ढेरपोटे बटू बनून तयार झाले. राहता राहिला चॉकलेट चा अर्धवट अननस पार सुटा करून पुनश्च चिकटवण्यात यश आलं व मात्र यावेळी बेस म्हणून चक्क सर्जिकल gauze roll वापरून! रुखवतात मांडायला म्हणून हौसेने विकत घेतलेल्या गणपती बाप्पा ने ऐन वेळी कुठेतरी दडी मारली आणि त्याची जागा ऐन वेळी स्वहस्ते बनविलेल्या गणपतीने घेतली.

 

ही सगळी धुमश्चक्री युद्धपातळीवर चालू असताना नवरोबाने , प्रचंड दमून घरभर पालापाचोळ्यासारख्या भिरभिरणाऱ्या आणि कुरकुरणाऱ्या लेकराला योग्य वेळी झोपवण्यात यश मिळवून, रुखवताच्या यशात सिंहाचा वाटा उचलला. सगळं करून संपेस्तोवर अवघ्या घराला रणभूमीचं स्वरूप प्राप्त झालं होतं. ठिकठिकाणी सुऱ्या, कात्र्यादि शस्त्रे आणि पुठ्ठे, रंगीत कागदांची कलेवरे विखुरलेली दिसायला लागली होती. " पाहुणे यायचेत अजून.. आवरा तो पसारा आता ! " ज्येष्ठ मंडळींचा चढा सूर लागलाच. " त्यात काय झालं? कळू देत त्यांनाही किती काम केलंय ते" इति आम्ही! मग मात्र ज्येष्ठांच्या पातळीवर विस्फोटक परिस्थिती ओढवण्याचे संकेत मिळाले,  आणि आत्तापर्यंत खिंड लढवून दमलेल्या सर्व वीरांनी पुन्हा एकदा कंबर कसून, सगळा पसारा घराच्या कानाकोपऱ्यात ढकलून देत घर आवरल्याचा बेमालूम देखावा निर्माण करीत हळूच तिथून काढता पाय घेतला.

खरी परीक्षा मात्र दुसऱ्या दिवशी सुरू झाली.  रुखवतासाठी बनवलेल्या चार पाच बटूंनी रात्रीतून अचानक अवयवदानाचा निर्णय घेऊन आपले काजू पाकळ्यांचे हात मुंग्यांना सुपूर्द केल्याने वेगळीच पंचाईत आली. त्यात चॉकलेट च्या बाहुली आणि अननसाला गोव्याचे हवामान मानवले नसावे. ओघळलेल्या चॉकलेटनिशी त्यांनी असहकार पुकारला. सरतेशेवटी ते थंड राहण्यासाठी थर्माकोल पेटी च्या पालखीतून, सोबत fevi quick, ग्लू गन, जास्तीच्या काजू पाकळ्या वगैरे सगळ्या लवाजम्यानिशी अगदी नव्या नवरीच्या इतमामात रुखवताची पाठवणी हॉल वर झाली.

मुंजीच्या आदल्या दिवशी, रुखवताची मांडामांड करताना उत्साही आप्तेष्ट व मैत्रिणीनी अगदी हौसेने चॉकलेट च्या माळा, मिठाईचं बनवलेलं तुळशी वृंदावन, बदामाच्या मुंडावळ्या, बटू साठी कविता वगैरे अगदी आग्रहाने रुखवतात मांडायला पाठवल्या. "मुंजीच्या आधी आठवडाभर अजिबात स्वयंपाकघरात लुडबुड करू नका " ही मी दिलेली तंबी पार धुडकावून लावत दोन्ही बाजूच्या आज्यांनी पदर खोचून ( अर्थात् माझ्या नकळत) बनवलेले कणकेचे व दाणे  चुरमुऱ्याचे लाडू मोठ्या दिमाखात आता रिकाम्या झालेल्या , सुबक अशा Ferrero rocher च्या बॉक्स मध्ये विराजमान झाले.

हो नाही करता करता दोन टेबल भरून रुखवत मांडलं गेलं, तेही एकही वस्तू बाहेरून न मागवता! कसं बरं दिसत होतं ते? छे .. परफेक्ट तर मुळीच नव्हतं. जागोजागी डिंकाचे ओघळ, स्टॅपलर च्या पिना मिरवणारं. पण त्या क्षणीं आत्तापर्यंत सगळ्या समारंभात पाहिलेल्या रुखवतापेक्षा सगळ्यात सुंदर वाटलं मला ते! माझ्या मुलाला जीव लावणाऱ्या, त्याच्यावर भरभरून प्रेम करणाऱ्या त्याच्या मायेच्या माणसांनी खास त्याच्यासाठी बनवलेलं. या सगळ्या माणसांचं माझ्या लेकावरचं प्रेम तरी कुठे परफेक्ट होतं? त्यातही भांडणं,रुसवे फुगवे, रडणं, चिडचिड, आरडाओरडा आणि क्वचित् एखादा धपाटासुद्धा होताच की!

ते रुखवत बनवण्यासाठी धडपडणाऱ्या, जिवापाड सांभाळून कार्यालयात नेणाऱ्या, नीट जोडून योग्य ठिकाणी ठेवणाऱ्या या सगळ्या माणसांसारखी , लेकाला सांभाळून घेणारी, जीव लावणारी, प्रसंगी कान धरून योग्य जागा दाखवणारी माणसं वेळोवेळी त्याच्या आयुष्यात येत राहोत हीच सदिच्छा!

घर ( अनुवादित)

 A home song

By Henry Van Dyke

I read within a poet's book

     A word that starred the page:

"Stone walls do not a prison make,

     Nor iron bars a cage!"

Yes, that is true; and something more

    You'll find, where'er you roam,

That marble floors and gilded walls

    Can never make a home.

But every house where Love abides,

     And Friendship is a guest,

Is surely home, and home-sweet-home:

     For there the heart can rest.

घर (अनुवाद)

कवी एकला वदून गेला

शब्द एक बहुमूल्य खरा 

केवळ भिंती आणि गजांनी 

तुरुंग बनला ना पिंजरा 

सत्य न याहुन आणिक दुसरे

कुठे जगाच्या पाठीवरी 

' घर ' केवळ ना दारे खिडक्या 

वा फरश्या संगमरवरी 

प्रेमाच्या बंधाने जेथे

मनामनाची गाठ जुळे 

तिथे घराला घरपण येते 

आणि दिलासा मना मिळे

- माधुरी 

कुणीच नाही (अनुवादित)

   

   माझ्या मुलाच्या दुसरीच्या पुस्तकात "मिस्टर नोबडी" या गोड कवितेची दोन कडवी आहेत. इंटरनेट वर शोधल्यावर ही पूर्ण कविता सापडली. घरोघरी खोड्या करून, मोठ्या लोकांनी "कुणी केलं  रे?" असा जाब विचारताच साळसूदपणे "कुणीच नाही"! असा आव आणणाऱ्या खोडकर मुलांसाठी खास लिहिलेली ही कविता! गंमत म्हणजे,बरेच शोधूनसुद्धा कविता कोणी लिहिली त्याबद्दल मात्र माहिती मिळाली नाही. १८६८ एका मासिकामध्ये  पहिल्यांदा ही कविता छापली गेली. काही लोकांच्या मताप्रमाणे, एलिझाबेथ प्रेंटीस या कवयित्रीने लिहिलेली ही कविता. पण काही संपादकीय चुकांमुळे अनुक्रमणिकेत तिचा उल्लेख गाळला गेला. काही लोक मात्र कवी वॉल्टर दे ला मेअर हा या कवितेचा रचनाकार आहे असे मानतात. या सगळ्या मतमतांतरांमुळे आजही ही कविता "अनाम कवी" च्या नावाखाली छापली जाते. त्या खोडकर लहान मुलांच्या खोड्यांसारखंच इतक्या वर्षानंतर सुद्धा, या कवितेचं श्रेय घेणारं "कुणीच नाहीं"!

Mr. Nobody

I know a funny little man, 

As quiet as a mouse,

Who does the mischief that is done

  

In everybody’s house!

There’s no one ever sees his face,

   

And yet we all agree

That every plate we break was cracked

    

By Mr. Nobody.

’Tis he who always tears out books,

    

Who leaves the door ajar,

He pulls the buttons from our shirts,

    

And scatters pins afar;

That squeaking door will always squeak,

    

For prithee, don’t you see,

We leave the oiling to be done

    

By Mr. Nobody.

He puts damp wood upon the fire

   

That kettles cannot boil;

His are the feet that bring in mud,

   

And all the carpets soil.

The papers always are mislaid;

   

Who had them last, but he?

There’s no one tosses them about

   

But Mr. Nobody.

The finger marks upon the door

    

By none of us are made;

We never leave the blinds unclosed,

    

To let the curtains fade.

The ink we never spill;   the boots

    

That lying round you see

Are not our boots,—they all belong

   

 To Mr. Nobody.

- Anonymous 

कुणीच नाही 

घरोघरी तो असे बिलंदर 

करितो खोड्या काहीं बाही

कुणा न लागे त्याची चाहूल 

नाव तयाचे "कुणीच नाही"

चोरपावलांनी तो येतो

उंदीरमामापरीच खास

कैसा दिसतो, आजवरी पण

पाहियले कोणी ना त्यास

घरात परि काहीं जर तुटले,

"कोण चोर तो?" पुसते आई 

मिश्किल हासत, एकसुराने

म्हणती सारे "कुणीच नाही"!

तोच फाडतो वह्या पुस्तके 

दारे ठेवी सताड उघडी 

सदऱ्याच्या गुंड्याच ओढतो 

कधी टाचण्या घरभर सांडी 

घरचे फाटक रोज कुरकुरत

केविलवाण्या स्वरात गाई

तेल पाजुनी कोण दुरुस्ती 

करेल त्याची? "कुणीच नाही"

पाणी सांडी शेगडीवरी

अन् चिखलाने माखे फारशी

वर्तमानपत्रांचे गठ्ठे

रोज रोज तो उगीच उपशी 

दारे खिडक्या, पडदे मळले 

गणवेशावर पसरे शाई

उत्तर एकच असे आमुचे 

आम्ही तर हे केले नाही!

असो पसारा घरातला, वा

दाराशी विखुरल्या वहाणा

खोड्यांसाठी सदाच अमुच्या 

"कुणीच नाही" पुरवी बहाणा 

- माधुरी 

कलियुगातील भक्ताची प्रार्थना

मागणे इतुकेच अमुचे 

ऐक तू नारायणा

कलियुगीं आम्हास दे

तव शक्ती शत्रु निवारणा 

देश धर्माला बुडविण्या 

दैत्य ऐसे माजले

कुटिलबुद्धी पाहुनी ती

लक्ष रावण लाजले

सरळमार्गी राम होऊन

त्यांस निपटावे कसे

शिकवि आम्हा युक्ति ती

जी देई जैश्यासी तसे

दे नृसिंहाच्या बळा, अन् 

त्यापरी चातुर्यही

धूर्ततेला लपवी ऐसे

मोहिनी माधुर्यही

वामनाची बुद्धी दे, जी

कार्य साधी गोडिने 

मोहनाची दे लबाडी

खोड मोडू खोडिने 

मार्ग आम्हा दावण्या तू

सांग रे गीता नवी

देई वृत्ती, वाकुड्यासी 

वाकुडे जी वागवी

उशिर झाला फार रे

अवतार तुजला धारण्या

आम्हीच कलकी होऊ रे

आता कलीला मारण्या

- माधुरी 

उपमा (अनुवादित)

कुठेतरी, 'Shakespeare's sonnets' मधली sonnet 130 वाचनात आली. आपल्या प्रियतमेला चंद्र ताऱ्यांची उपमा बहाल करणाऱ्या, अप्सरेशी तिची तुलना करत तिच्यात सतत perfection शोधणाऱ्या प्रेमींच्या गर्दीत , "तू वेंधळी- गबाळी जशी आहेस, तशीच मला खूप आवडतेस! " हे म्हणणारा या कवितेचा नायक  वेगळाच भासतो. कुठलीही शाब्दिक कलाकारी न करता साध्या सोप्या शब्दात पण प्रामाणिकपणे आपल्या प्रेमाची कबुली देण्याचा त्याचा तो सरळसोटपणा मनाला भावतो. या हृदयस्पर्शी कवितेतले भाव मराठीत उतरवण्याचा हा प्रयत्न!

 My mistress' eyes are nothing like the sun;

Coral is far more red than her lips' red;

If snow be white, why then her breasts are dun;

If hairs be wires, black wires grow on her head.

I have seen roses damasked, red and white,

But no such roses see I in her cheeks;

And in some perfumes is there more delight

Than in the breath that from my mistress reeks.

I love to hear her speak, yet well I know

That music hath a far more pleasing sound;

I grant I never saw a goddess go;

My mistress, when she walks, treads on the ground.

   And yet, by heaven, I think my love as rare

   As any she belied with false compare.

 Sonnet 130, from Shakespeare's sonnets 

कधी न दिसली तुझ्या लोचनीं

रविकिरणांची चमक जरी

शुभ्र हिमासम उजळ कांतिची

न भासशी तू हिमगौरी

ओठावरती  कधी न दिसली

चुटुक पोवळ्याची लाली

गालावरच्या हसूत कधी ना

गुलाबपुष्पें फुललेली

कुपीतल्या त्या अत्तरापरी

न भासला गंधित श्वास

वीणेसम मधु नसति जरी, 

तव बोल ऐकण्याची आस

माथ्यावरले केश तुझे ना

साद घालती घन तिमिरा

चालीमध्ये तुझ्या न दिसला

रंभेचा मोहक नखरा

कशास देऊन खोट्या उपमा

स्तुती कोरडी गाऊं मुखें

उथळ कल्पनांना नच बांधिल

तुजवरली मम प्रीत सखे

                    -माधुरी